Τα λεηλατημένα ξωκλήσια της Λήμνου

Στη Λήμνο λόγω της παράδοσης αιώνων αλλά και της έντονης θρησκευτικότητας των κατοίκων υπάρχουν πολλά ξωκλήσια. Κάποια από αυτά ήταν μετόχια  αγιορείτικων μονών, άλλα  ανήκουν στα παλαιά πατριαρχικά κτήματα κι άλλα είναι ιδιόκτητα.Στη Λήμνο λοιπόν με τα πολλά ξωκλήσια που είναι τόσα όσα και οι ημέρες του έτους και που πολλά από αυτά είναι σιωπηλοί φρουροί αιώνων, εκεί στην ερημιά της εξοχής τα τελευταία χρόνια λεηλατούνται καθημερινά.Τα ξωκλήσια χτίστηκαν στην εξοχή όχι για να αντικαταστήσουν τους ενοριακούς ναούς όπου εκεί και μόνο τελούνται οι λειτουργίες και τα μυστήρια αλλά για να εξευμενίσουν τη φύση και να συντροφεύουν τους χωρικούς και τους κεχαγιάδες στους χώρους που περνούσαν το μεγαλύτερο μέρος της μέρας τους και για να έχουν τη δυνατότητα να προσεύχονται. Τα  ξωκλήσια είναι προσευχητάρια όπως πολύ ορθά το ορίζει ο ιερός κώδικας ΣΤ6 της Ιεράς Μητροπόλεως Λήμνου του (24-12-1891): «Τα εξωκκλήσια ή ορθότερα ειπείν προσευχητάρια  διότι είναι προωρισμένα  προς μερικήν μόνον χρήσιν, υπάρχουσι διεσπαρμένα ατάκτως καθ' άπαντα τα χωρία επί γηπέδων ιδιωτικών, συσταθέντα προ αμνημονεύτων χρόνων και επισκευαζόμενα από καιρού εις καιρόν ταις συνδρομαίς των πέριξ χριστιανών».

Μικρά, πέτρινα, χωματένια, στενόμακρα, ξωκλήσια που φτιάχτηκαν από φτωχούς Λημνιούς τους οποίους η πίστη μεταμόρφωσε σε σπουδαίους αρχιτέκτονες.Η διάταξη του ναΐσκου απλή. Απλή κατασκευή, μονόκλιτη. Ένα σανιδένιο τέμπλο συχνά στηριγμένο σε αρχαίους κίονες χωρίζει το ιερό από τον κυρίως ναό.Το τέμπλο το στολίζουν με αγιογραφίες λαϊκών ζωγράφων που στα πρόσωπα των Αγίων συναντούν το βλέμμα  των συγχωριανών τους.Κάπως έτσι τα ξωκλήσια της Λήμνου διατηρήθηκαν στο χρόνο. Συχνά  όμως με ανακαινίσεις εκ βάθρων άλλαξαν μορφή.Οι παλιές εικόνες χάθηκαν, κάποιες σάπισαν από την υγρασία και αντικαταστάθηκαν από νεότερες, μαζικής παραγωγής  και πιο φανταχτερές. Κάποιες κλάπηκαν. Πολλές φορές έργα λαϊκής θρησκευτικής τέχνης αφέθηκαν στον ήλιο και το αγιάζι κι αντί να συντηρηθούν, καταστράφηκαν ολοσχερώς. Αλλά κι άλλα δομικά υλικά κάθε φορά  που άλλαζαν κάτι, το άφηναν εκεί στον προαύλιο χώρο από φόβο Θεού ή μήπως κι οι Άγιοι θυμώσουν. Συχνά  πόρτες ή παράθυρα κείτονται δίπλα στο ναΐσκο.Τα τελευταία χρόνια οι  ανακαινίσεις των ναΐσκων πλήθυναν και αλλοίωσαν τη φυσιογνωμία των εξωκλησιών με αποτέλεσμα κι  οι Άγιοι να τα εγκαταλείπουν. Γιατί φεύγει πρώτα απ’ όλα η πίστη, ο σεβασμός κι η ευλάβεια προς το Θεό. Σε ένα όμορφο ξωκλήσι παραθαλάσσιο που κάποτε το έχτισαν πειρατές και που το μανουάλι του το στολίζει παλιό βόλι κάποιος σκέφτηκε να ανακαινίσει το δάπεδο. « Tο΄ χω τάμα» είπε στους συγχωριανούς και το έκανε.

Το ξωκλήσι των πειρατών το οποίο θα μπορούσε να ντυθεί με τοπική πέτρα που βγαίνει άφθονη στην περιοχή κι είναι εξαιρετική ντύθηκε με ένα άσπρο πλακάκι δεύτερης διαλογής. Η ανισόπεδη τοποθέτηση αυτή των πλακιδίων θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ασεβής πράξη αν δεν υπήρχαν άλλοι σοβαρότεροι λόγοι όπως λεηλασία της πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Γιατί η ανακαίνιση αυτή έγινε για να καλυφθούν οι παράνομες εργασίες που είχαν κάνει μέσα στο ναό. Παρόμοιες ανακαινίσεις υπάρχουν πολλές στο νησί.Στη ναοδομία και στις ανακαινίσεις εξωκλησιών κυριαρχεί η αυθαιρεσία  που οδηγεί συχνά σε «εικαστικά έκτροπα». Ξαφνικά στη Λήμνο όλα τα ξωκλήσια έγιναν ομοιόμορφα. Λευκό και γαλάζιο παντού. Ξενόφερτη εικόνα κυκλαδίτικου νησιού κυριαρχεί παντού.Τα ξωκλήσια της Λήμνου είχαν πάντα το χρώμα της πέτρας και της άμμου θαλάσσης. Αυτά ήταν τα χρώματα της Λήμνου. Κι αν το λευκό δε ξενίζει, ξενίζει πολύ το γαλάζιο. Παλαιότερα οι Λημνιοί ακόμα και τις πόρτες στα ξωκλήσια τις έβαφαν με γήινα χρώματα με κυρίαρχο χρώμα, το καφέ.Τα ξωκλήσια έχουν ανάγκη από τρία βασικά χαρακτηριστικά: αγάπη,  πίστη προς το Δημιουργό και ταπείνωση. Συστατικά που δυστυχώς συχνά απουσιάζουν.Χρέος όλων μας είναι η προστασία της πολιτιστικής και θρησκευτικής μας κληρονομιάς  από τις «χρωματικές κακοποιήσεις» και τις εκ βάθρου καταστροφές.

Ευαγγελία Χ.Λιάπη

Η μεταφυσική, ο Άγιος Χαράλαμπος και το κατσικάκι του Μάσιμο

Καλοκαίρι 2015.Νήσος Λήμνος. Μήνας Αύγουστος. Διακοπές στο νησί. Η περίοδος των διακοπών συνδέεται πάντα με περιηγήσεις και ξεναγήσεις σε διάφορα σημεία του νησιού. Συνοδοιπόροι κυρίως σημαντικοί Λημνιοί. Το καλοκαίρι του 2015 λοιπόν εκεί γύρω στις 10 Αυγούστου ο συνοδοιπόρος μου με οδήγησε στον Άγιο Χαράλαμπο στην Πλάκα. Είχα αρκετά χρόνια να πάω προς εκείνο το μέρος.

Ήταν ένα όμορφο απόγευμα. Μια μυστηριακή ησυχία κάλυπτε την περιοχή. Κατεβήκαμε στην παραλία και καθίσαμε στο πεζούλι αγναντεύοντας το πέλαγος. Μια βάρκα διέσχιζε τη θάλασσα λουσμένη στο φως του δειλινού. Ζηλέψαμε το βαρκάρη.

Καθισμένοι στο πεζούλι η συζήτηση μας στράφηκε στην ασπίδα ορθοδοξίας των Λημνιών. Δυο Άγιοι προστατεύουν τα δυο άκρα του νησιού. Βόρεια ο Άγιος Χαράλαμπος, Νότια ο Άγιος Σώζων.

Κουβαλώντας δυο βότσαλα ανεβήκαμε την κλιμακωτή σκάλα κι αφήσαμε τα βότσαλα στο προσκυνητάρι προσευχόμενοι. Μπήκαμε στο αυτοκίνητο και πήγαμε στον Άγιο.

Κατά τα βυζαντινά χρόνια στην περιοχή υπήρχε ένα μαντράκι με ένα μικρό προσκυνητάρι αφιερωμένο στον Άγιο Χαράλαμπο. Εκεί  οι μοναχοί που είχαν τις  σκήτες τους στη γύρω περιοχή το χρησιμοποιούσαν ως  κοιμητήριο.

Τα χρόνια πέρασαν, οι μοναχοί εγκατέλειψαν την περιοχή και στο μαντράκι χτίστηκε ένα όμορφο ξωκλήσι με κελιά για τους προσκυνητές.

Στα παλιά κελιά σήμερα λειτουργεί μια ταβέρνα. Κινηθήκαμε λοιπόν με το αυτοκίνητο μας προς την ταβέρνα και επιχειρήσαμε να παρκάρουμε. Κάποιος όμως από τους θαμώνες της ταβέρνας μας έκανε νεύμα να μην το κάνουμε γιατί θα του κόβαμε τη θέα προς το ηλιοβασίλεμα.

Υπακούσαμε και μετακινηθήκαμε. Ανοίγοντας όμως την πόρτα του αυτοκινήτου συνέβη κάτι μοναδικό. Τα πάντα άλλαξαν. Ο ήλιος εξαφανίστηκε αστραπιαία. Δυνατός αέρας ξέσπασε. Ανεμοθύελλα. Μπουρίνι. Κατακλυσμός.

Πρώτη μας σκέψη ήταν ο βαρκάρης με τη βάρκα του που πριν λίγο είχαμε δει.

Φοβισμένοι για αυτό που μας συνέβαινε μετακινηθήκαμε στην ταβέρνα και προσπαθήσαμε να κάτσουμε σε κάποιο τραπέζι. Η σερβιτόρα ξαφνιασμένη και φοβισμένη από το φαινόμενο που ξέσπασε μας είπε:- Καλά τώρα βρήκατε να έρθετε;

Το ακραίο καιρικό φαινόμενο όλο κι αγρίευε. Προσπαθήσαμε να βρούμε καταφύγιο μέσα στο ναό. Μπήκαμε, ανάψαμε ένα κερί, προσευχηθήκαμε. Μα σαν κινήσαμε να βγούμε από το ναό ένας πανύψηλος άνδρας μας έκλεινε το δρόμο.

Με τα πολλά μας άνοιξε το δρόμο και παραξενευμένος κι ανήσυχος άρχισε να μας λέει στα ιταλικά.

_Καθόμουν ήσυχος κι απολάμβανα το κατσικάκι μου στο φούρνο παρατηρώντας το υπέροχο ηλιοβασίλεμα μέχρι… που ήρθατε εσείς. Στη συνέχεια σιώπησε και επίμονα μας κοίταξε. Αναρωτιόταν πιθανόν ποιοι ήμασταν και τι ενέργεια κουβαλούσαμε για να προκαλέσουμε αυτό το φαινόμενο ανοίγοντας τις πόρτες του αυτοκινήτου. Μαζί του όμως σαστίσαμε κι εμείς. Είχαμε πρωταγωνιστήσει σε μια παράξενη εμπειρία, σπάνια μοναδική κι ανεξήγητη.

Καθίσαμε στον προαύλιο χώρο του ναού. Το μπουρίνι σταμάτησε κι η φύση γαλήνεψε. Η βάρκα εμφανίστηκε στον ορίζοντα να επιστρέφει. Αμήχανα τον ρωτήσαμε από πού είναι και πως τον λένε.

_Με λένε Μάσιμο και είμαι από το Μιλάνο. Όλα ήταν τόσο ήσυχα και γαλήνια επέμεινε μέχρι που ήρθατε εσείς και παρκάρατε μπροστά μου κόβοντας μου τη θέα. Μετά ανοίγοντας τις πόρτες σας άρχισε το κακό.

Δεν ξέραμε τι να του απαντήσουμε. Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο Μάσιμο , ο βαρκάρης  κι εμείς εκείνο το δειλινό του Αυγούστου είχαμε βιώσει μια παράξενη εμπειρία. Παράξενη ίσως για μας όχι όμως και για τους ντόπιους οι οποίοι γνωρίζουν πως στην περιοχή σημειώνονται ξαφνικά πολύ ακραία καιρικά φαινόμενα που συνταράσουν τη φύση κι ύστερα γαλήνια εξαφανίζονται.

Ευαγγελία Χ.Λιάπη