Αγία Τριάδα, η Μητρόπολη Λήμνου

Ο ιερός ναός της Αγίας Τριάδoς είναι ο μητροπολιτικός ναός της Λήμνου.

Βρίσκεται κοντά στην πέτρινη γέφυρα της Μύρινας και σε κοντινή απόσταση από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου.Ναός στο σημείο που υπάρχει ο σημερινός ναός της Αγίας Τριάδος, υπήρχε ήδη από το 1479, όταν η μητρόπολη Λήμνου μετατέθηκε από τον Κότσινα στο Κάστρο.

Ο παλαιότερος ιερός ναός, για τον οποίο υπάρχουν  μαρτυρίες, χτίστηκε το 1724.

Η αρχική μορφή του ναού ήταν  τρίκλιτη ξυλόστεγη  βασιλική και ο ναός ήταν αφιερωμένος στην Υπεραγία και Πάναγνη Θεοτόκο.

Καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1770 κατά την περίοδο των Ορλωφικών.

Μαρτυρία του ναού του 1724 αποτελεί η μαρμάρινη επιγραφή που υπάρχει στη νότια πλευρά του σημερινού ναού της Αγίας Τριάδος.

 «1724 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 4

ΤΟΝ ΝΑΟΝ ΤΟΥΤΟΝ ΤΗΣ ΠΑΝΤΟΥΡΓΟΥ ΤΡΙΑΔΟΣ

ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΝΟΥ ΚΑΙ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΚΟΡΗΣ

ΟΝΤΑ ΠΡΟΤΕΡΟΝ ΣΕΣΑΘΡΩΜΕΝΟΝ ΛΙΑΝ

Ο ΙΩΑΑΝΝΙΚΙΟΣ ΤΗΣ ΛΙΝΔΟΥ ΘΡΕΜΜΑ

ΚΑΙ ΑΡΧΙΘΥΤΗΣ ΛΗΜΝΟΥ ΠΛΕΙΣΤΟΙΣ ΠΟΝΟΙΣ

ΕΞΟΔΟΙΣ ΙΔΙΟΙΔ ΤΕ ΕΚΙΑ ΤΩΝ ΛΗΜΝΙΩΝ

ΕΙΣ ΑΙΝΟΝ ΘΕΟΥ ΗΓΕΙΡΕΝ ΕΚ ΘΕΜΕΛΙΩΝ

ΚΑΙ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟΝ ΑΥΤΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΤΙΤΟΡΩΝ»

Ο ναός άρχισε να ξαναχτίζεται το 1835 με αργούς ρυθμούς.

Επρόκειτο για ένα λιτό ναό χωρίς τρούλο, με ξύλινη στέγη σύμφωνα με τη χαλκογραφία του 1841 που υπάρχει στο εκκλησιαστικό μουσείο της Μύρινας.

Στις 2 Απριλίου του 1861, οι τριάντα οκτώ πρόκριτοι της Λήμνου αποφάσισαν την «εκ θεμελίων ανακαίνισιν του ναού»[1] και για το σκοπό αυτό εκλέχτηκε εξαμελής επιτροπή, με σκοπό να συντονίσει το έργο.

Στις 4 Απριλίου του 1863,έγινε εκ νέου συνέλευση των προκρίτων (αυτή τη φορά συμμετείχαν εβδομήντα δυο πρόκριτοι) με πρόεδρο τον Μητροπολίτη Λήμνου με σκοπό το συντονισμό των εργασιών για την ανοικοδόμηση της μητρόπολης.

Τα χρήματα που είχαν συγκεντρωθεί από τους απόδημους Λημνιούς και τους εράνους έφταναν τα 100.000 γρόσια.

Στη συνέλευση αποφασίστηκε η κατεδάφιση του ναού του 1835.

Ως πρότυπα για την ανέγερση του ναού χρησιμοποιήθηκαν δυο ναοί της Σμύρνης, του Αγίου Ιωάννη και του Αγίου Γεωργίου.

Αρχιτέκτονας και ναοδόμος του ναού ήταν ο Ζαχαρίας Φιλιππότης. Οι εργασίες άρχιζαν στα μέσα του Μαΐου του 1864.

Πρωτεργάτες του έργου ήταν οι δυο γιοί του Ζαχαρία Φιλιππότη, Γεώργιος κι Αντώνιος.

Το μήκος του ναού ορίστηκε στους 32 πήχεις. Το μάρμαρο ήρθε από τη Τήνο.

Με το φιρμάνι που εκδόθηκε στις 3 Φεβρουαρίου του 1865 επιτράπηκε η οικοδόμηση του ναού.

Ο θεμέλιος λίθος του ναού τοποθετήθηκε στις 14 Μαρτίου του 1865. Οι εργασίες κράτησαν 20 μήνες.

Η κτητορική επιγραφή που υπάρχει στο υπέρθυρο του σημερινού ναού αναφέρει:

«ΣΥΝΔΡΟΜΗ ΤΩΝ ΛΗΜΝΙΩΝ ΕΝ ΓΕΝΕΙ ΚΑΙ ΙΔΙΑ ΤΩΝ ΤΗΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΗΣ ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΕΚ ΒΑΘΡΩΝ Ο ΙΕΡΟΣ ΟΥΤΟΣ ΝΑΟΣ ΕΠΙ ΑΡΧΙΕΡΕΩΣ ΙΩΑΚΕΙΜ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΕΝ ΕΤΕΙ ΣΩΤΗΣΡΙΩ  1865».

Ο ναός έχει δυο μεγάλα καμπαναριά(χτίστηκαν το 1910) τα οποία εφάπτονται του ναού και τα οποία είναι δωρεά του Παύλου Ψαρώφ[2].

Εντυπωσιακό είναι το ξυλόγλυπτο κι επιχρυσωμένο τέμπλο του ναού της Αγίας Τριάδος.

Το τέμπλο αυτό υπήρχε σε ένα παλαιότερο ναό αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο που  βρισκόταν στην τουρκική συνοικία του Κάστρου.

Ο ναός κατεδαφίστηκε για να ανοικοδομηθεί αλλά επειδή δεν επιτράπηκε από τους Τούρκους η ανοικοδόμηση του, τοποθετήθηκε στο νεόχτιστο μητροπολιτικό ναό.[3]

Πολύτιμα είναι τα αρχιερατικά και ιερατικά άμφια αλλά και τα ιερά σκεύη του ναού όπως έχουν καταγραφεί στους κώδικες της Ιεράς μητροπόλεως.

Από τις ιερές εικόνες του ναού ξεχωρίζει μια απλή εικόνα αφιερωματική[4], η οποία λειτουργεί ως μαρτυρική αγιογράφηση κάποιου τάματος.

Πρόκειται για μια εικόνα διαιρεμένη σε δυο τμήματα. Στο πάνω μέρος απεικονίζεται ο Άγιος Νικόλαος να παρακαλά τη Θεοτόκο που κρατά στα χέρια τον Ιησού, να εισακούσει τις δεήσεις του πιστού.

Στο δεύτερο τμήμα της εικόνας εικονίζεται η θάλασσα και δυο  ιστιοφόρα, ένα μεγάλο κι ένα μικρό να πλέουν μεσοπέλαγα.

Στο μεγάλο ιστιοφόρο το τιμόνι του σκάφους κρατεί ο Άγιος Νικόλαος. Το ιστιοφόρο φέρει τη τουρκική σημαία.
 Η εικόνα αποτελεί αφιέρωση κάποιου καραβοκύρη προς τον Άγιο Νικόλαο και τη Θεοτόκο.

Η εικόνα αυτή ανήκει σε ένα ξεχωριστό είδος εικόνων της αφιερωματικές αφηγηματικές ενός θαύματος.
 Αντίστοιχες αφηγηματικές εικόνες συναντάμε στη Superga  του Τορίνο της Ιταλίας.

Ο μητροπολιτικός  ναός της Αγίας Τριάδος περιβάλλεται από ένα ωραίο κήπο, στον οποίο υπάρχει πηγάδι και μαρμάρινη κρήνη. 
Ευαγγελία Χ.Λιάπη 

---

[1] Κώδ.45,σελ.2

[2] Ο Παύλος Ψαρώφ πρόσφερε δωρεά 500 λιρών Αγγλίας για την οικοδόμηση των δυο καμπαναριών. Επίσης ένας πολυέλαιος του ναού ήταν δωρεά του Ψαρώθ.

[3] Επειδή το τέμπλο του Αγίου Νικολάου ήταν μικρότερο συμπληρώθηκε με καινούργιο.

[4] Η εικόνα αυτή ανήκει σε ένα ξεχωριστό είδος εικόνων ,στις αφιερωματικές και αφηγηματικές εικόνες ενός θαύματος. Αντίστοιχες εικόνες συναντάμε στη Superga  του Τορίνο της Ιταλίας.  

Άγιος Νικόλαος Σκανδάλη

Πολιούχος του χωριού Σκανδάλη της Λήμνου είναι ο Άγιος Νικόλαος. Στο χωριό της Σκανδάλης[1], (Γ.Μέγα,1940)  μολονότι ήταν κοντά στη θάλασσα, δεν υπήρχαν αλιείς και ναυτικοί. Έτσι φαντάζει αρχικά παράξενο πως αφιέρωσαν το ναό στον Άγιο Νικόλαο.

Σύμφωνα όμως με την προφορική παράδοση τα παλαιότερα χρόνια ο άγιος Νικόλαος ήταν προστάτης όχι μόνο των ναυτικών αλλά και της γεωργίας[2].

Ο ναός του Αγίου Νικολάου βρίσκεται στο κέντρο της Σκανδάλης.

Πρόκειται για μια βασιλική χωρίς τρούλο. Χτίστηκε γύρω στα 1880 με δωρεές των ξενιτεμένων κυρίως κατοίκων της Σκανδάλης, των Αιγυπτιωτών αλλά και των ντόπιων[3].

Η αγιογράφηση του ναού έγινε κατά την τριετία 1882-1885 από τον Ίμβριο αγιογράφο και ζωγράφο Ευστράτιο Χαιμαντέ.
O ναός ανακαινίσθει το 1907 σύμφωνα με την κτητορική λίθινη επιγραφή που υπάρχει στα δεξιά του ναού.

Αρκετά χρόνια αργότερα προστέθηκαν στο ναό πετρόχτιστος εξωνάρθηκας  έργο του Φυσινιώτη Κωνσταντή Αταλιώτη.
Το καμπαναριό του ναού του Αγίου Νιολάου ανηγέρθη το 1960 και είναι αφιέρωμα των ξενιτεμένων στην Αυστραλία Σκανδαλιωτών.

Δίπλα στο ναό του Αγίου Νικολάου, υπάρχει και το οίκημα στο οποίο λειτούργησε και το πρώτο σχολείο της Σκανδάλης κι ένα από τα πρώτα σχολεία της Λήμνου.

Ευαγγελία Χ.Λιάπη

---

[1] «Υπάρχουν μάλιστα χωρία όπως η Φυσίνη κι η Σκανδάλη, εις τα οποία δεν ευρίσκεις ούτε ένα άνθρωπον καταγινόμενον εις την αλιείαν, αν και ταύτα δεν απέχουν δε εν τέταρτον της ώρας από την παραλίαν»

[2] Στη Ρωσία ο Άγιος Νικόλαος θεωρείται ο προστάτης των γεωργών ενώ οι  καθολικοί τον τιμούν ως προστάτη των παιδιών.

[3] Όσοι δεν μπορούσαν να προσφέρουν χρήματα, προσέφεραν προσωπική εργασία.

Αγία Τριάδα-Καμίνια

Κοντά στην παραλία Κοκκινόβραχος, του χωριού Καμίνια της Λήμνου, στη κορυφή του λόφου του Δερματά, βρίσκεται το ξωκλήσι της Αγίας Τριάδος.

Πρόκειται για ένα όμορφο και γραφικό ξωκλήσι. Χτίστηκε το 1970 από το Γεώργιο Ραλλιά.
Η κτητορική επιγραφή στο υπέρθυρο αναφέρει: «Εις μνημόσυνον των γονέων μου Χριστού και Αναστασίας και εις μνήμη Γεωργίου και Στελιανής Ραλλιά 1970».

Η εξώθυρα είναι μεταλλική διακοσμημένη με το Σταυρό. Δεξιά κι αριστερά της εξώθυρας υπάρχουν από δυο μικρά παραθυράκια σε κάθε πλευρά.

Στο πέτρινο τέμπλο υπάρχουν οι εικόνες:Του αγίου Δημητρίου, της Αγίας Τριάδος, της Θεομήτορος, του Παντοκράτορος, του Αγίου Νεκταρίου, του αγίου Στυλιανού.

Οι αγιογραφημένες εικόνες του ναού είναι απλές, λαϊκής τεχνοτροπίας αλλά ταυτόχρονα εντυπωσιακές.
Η εικόνα του Παντοκράτορα φέρει την υπογραφή:"χείρ Βράνου Νικ." και το έτος αγιογράφησης 1972.
Στην εικόνα του Αγίου ΔΣτυλιανού είανι σημειωμένο το όνομα της οικογένειας του Στέλιου Μαλιαρού και το έτος 1972.
Η εικόνα της Θεοτόκου φέρει τη σημείωση "Αιδεσιμώτατος Χρήστος Ραλλιάς και ημερομηνία 25/12/1973.
Στην εικόνα της Αγίας Τριάδος υπάρχει η σημείωση:"Χείρ Ι.Σκαρπερού αποβ.1972"

Από τις εικόνες ξεχωρίζουν οι  εικόνες των Αγίου Νεκταρίου και του Αγίου Δημητρίου.

Στο ξωκλήσι υπάρχει κι ένα παλιό ξύλινο ψαλτήρι, χρώματος καφέ .

Το ξωκλήσι της Αγίας Τριάδος στο λόφο του Δερματά δεσπόζει στην εξοχή των Καμινίων κι από μακριά ευλογεί το χωριό και τους κατοίκους.
Ευαγγελία Χ.Λιάπη

Ο ναός των «Παμμεγίστων Ταξιαρχών» του Μούδρου

Ο σημαντικότερος ναός στο Μούδρο της Λήμνου, μετά τον ενοριακό ναό «Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου» είναι ο ναός των Αρχαγγέλων ή Ταξιαρχών, όπως οι ντόπιοι συνηθίζουν να αποκαλούν το ναό.

Ο ναός βρίσκεται στο κέντρο του οικιστικού πυρήνα του Μούδρου. Σύμφωνα με τις αθωνικές πηγέ,ς ο ναός μνημονεύεται ήδη από το 1370.Τότε σιγά σιγά άρχισαν και να χτίζονται τα πρώτα καλύβια περιμετρικά του ναού, για να σχηματίσουν στη συνέχεια το χωριό του Μούδρου.

Ο σημερινός ναός είναι του 1835 κι έχει ανοικοδομηθεί και συντηρηθεί αρκετές φορές. Ο ναός των «Παμμεγίστων Ταξιαρχών» χτίστηκε με τη συνδρομή «ΔΙΑ ΤΩΝ ΕN ΧΩΡΙOΝ ΜΟΥΔΡΟ» [1] σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή που υπάρχει στο υπέρθυρο.

Πρόκειται για μια τρίκλιτη με μεταγενέστερο εξωνάρθηκα. Στο εσωτερικό του ναού υπάρχει εντειχισμένος σταυρός που προερχόταν από το ναό του 1835.
Το σημαντικότερο στοιχείο του ναού είναι το ξύλινο σκαλιστό τέμπλο. 

Το ξύλινο χειροποίητο τέμπλο του ναού των Αρχαγγέλων είναι κατασκευασμένο από ξύλο καστανιάς, που είχε έρθει από το Άγιο Όρος.

Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού είναι αντίγραφο του τέμπλου της Αγίας Φωτεινής[2] της Σμύρνης, το οποίο έγινε αποκαΐδια, όταν ο ναός πυρπολήθηκε, κατά τη διάρκεια της καταστροφής της Σμύρνης, το 1922.

Χαρακτηριστικό του ναού των Αρχαγγέλων είναι η αψίδα που υπάρχει πάνω από τα παραθύρια του ναού. Μέσα στην αψίδα υπάρχει ανάγλυφος λίθινος σταυρός.

Εντοιχισμένη στη λιθοδομή του ναού υπάρχει τρίπτυχη αρχαία μαρμάρινη ανάγλυφη επιγραφή.[3]

Στον περιβάλλοντα χώρο του ναού των Αρχαγγέλων στο Μούδρο, το 19^ο αιώνα υπήρχε ένα οίκημα, στο οποίο λειτούργησε το πρώτο σχολείο του Μούδρου και το οποίο με την πάροδο των ετών κατεδαφίστηκε.

Ευαγγελία Χ. Λιάπη

---

[1] Η επιγραφή αναφέρει:

ΟΥΤΟΣ Ο ΝΑΟΣ

ΕΙΝΑΙ ΤΩΝ ΑΡΧΑΓΓΕΛΩΝ

ΜΙΧΑΗΛ ΚΑΙ ΓΑΒΡΙΗΛ

ΔΙΑ ΤΩΝ ΕΝ ΧΩΡΙΟΝ

ΜΟΥΔΡΟ ΕΝ ΕΤΗ 1835

Όλοι οι κάτοικοι του Μούδρου είχαν προσφέρει είτε οικονομική βοήθεια είτε προσωπική εργασία για την ανοικοδόμηση του ναού.

[2] Η Αγία Φωτεινή ήταν ο ωραιότερος κι ο πιο εντυπωσιακός ναός της Σμύρνης. Ξεχώριζε για το πανύψηλο καμπαναριό, τις φανταχτερές του  καμπάνες, τις μεγαλοπρεπείς τοιχογραφίες και το χρυσό σταυρό, που έλαμπε στον ήλιο. Στο καμπαναριό υπήρχε ρολόι με την επιγραφή «Ηλίου άτερ σιγώ».Το ναό λειτουργούσε ως την τελευταία στιγμή ο Χρυσόστομος Σμύρνης.Ο ναός καταστράφηκε από φωτιά κατά την καταστροφή της Σμύρνης το 1922. Ο ναός της Αγίας Φωτεινής ήταν ο πρώτος μετά την Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης.

[3]Στην επιγραφή μολονότι υπάρχει ένα σύμβολο που μοιάζει με το σταυρό(ένα κύκλο μέσα στον οποίο το άνθος του λωτού σχηματίζει ένα σύμβολο που μοιάζει με το σταυρό)δεν είναι χριστιανική. Η επιγραφή πρέπει να έχει ανευρεθεί στην γύρω περιοχή, όπου υπήρχε κάποιος αρχαίος ναός και να χρησιμοποιήθηκε στην ανοικοδόμηση ως διακοσμητικό στοιχείο.

Άγιοι Ανάργυροι

Άγιοι Ανάργυροι θαυματουργοί επισκέψασθε τας ασθενείας ημών, δωρεάν ελάβετε, δωρεάν δότε ημίν.

Οι Άγιοι Ανάργυροι σύμφωνα με τους συναξαριστές  ήταν ιατροί, οι οποίοι χωρίς υλικά ανταλάγματα βοηθούσαν και θεράπευαν τους συνανθρώπους τους.

Οι Άγιοι Ανάργυροι είναι οι  Κοσμάς και Δαμιανός[1] από τη Ρώμη,(1η Ιουλίου), ο Κοσμάς και Δαμιανός[2] από τη Μικρά Ασία (1η Νοεμβρίου), ο Κύρος και Ιωάννης[3] (31 Ιανουαρίου), ο Άγιος Παντελεήμων[4] (27 Ιουλίου), ο Άγιος Ερμόλαος(26 Ιουλίου)  ο Άγιος Σαμψών (27 Ιουνίου),ο Διομήδης (16 Αυγούστου),ο Μώκιος[5](11 Μαίου),ο Ανίκητος (12 Αυγούστου),ο  Θαλλελαίος (20 Μαίου),και ο Άγιος Τρύφων (1 Φλεβάρη). 

---

[1] Οι Ρωμαίοι Κοσμάς και Δαμιανός μαρτύρησαν το 284 στη Ρώμη.Η μνήμη τους είναι την 1η Ιουλίου.

«Τὴν δυάδα τὴν ἔνθεον, τὴν ἐξαστράπτουσαν χάριν οὐράνιον, τοὺς Ἀναργύρους τοὺς λαμπρούς, Κοσμᾶν καὶ Δαμιανόν, τοὺς ἐκ τῆς Ἀσίας ὁρμωμένους ἀνευφημοῦμεν σήμερον οὗτοι γὰρ κατέβαλον τοῦ Βελίαρ τὴν δύναμιν, πάντων τὰ νοσήματα συμπαθῶς ἐξιώμενοι (θεραπεύοντες μὲ συμπάθεια τὶς ἀσθένειες ὅλων) τῶν μετ΄ εὐλαβείας βοώντων, δόξα Θεῷ τῷ ἐν Τριάδι.»

[2] Κατάγονταν από τη Μ. Ασία, η μνήμη τους είναι 1η Νοεμβρίου.Στη Λήμνο τιμούνται οι μικρασιάτες Άγιοι Ανάργυροι.

[3] Κύρος και Ιωάννης.Ο ένας καταγόταν από την Αλεξάνδρεια κι ο άλλος από την Έδεσσα Μεσοποταμίας.Μαρτύρησαν με αποκεφαλισμό το 292 μ. Χ..Εορτάζουν  στις 31 Ιανουαρίου.

[4]Ο Άγιος Παντελεήμων ήταν ιατρός από την Νικομήδεια.Αποκεφαλίστηκε το 305.Η εκκλησία μας τιμά τη μνήμη του στις 27 Ιουλίου.

[5] Ιερέας και γιατρός, αποκεφαλίσθηκε για την πίστη του στα χρόνια Διοκλητιανού.

O Άγιος Δημήτριος κι η λατρεία του στη Λήμνο

Σύμφωνα με το συναξάρι ο Άγιος Δημήτριος γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη στα 280  μ.Χ. και μαρτύρησε τα χρόνια  των αυτοκρατόρων Διοκλητιανού και Μαξιμιανού το 303 μ.Χ.

Υπηρέτησε ως αξιωματικός το ρωμαϊκό στρατό και στα 303 φυλακίστηκε, επειδή αγνόησε το διάταγμα του αυτοκράτορα Διοκλητιανού «περί αρνήσεως του χριστιανισμού».

Ενώ βρισκόταν στη φυλακή, ένας νεαρός χριστιανός με το όνομα  Νέστορας, επειδή έπρεπε να αντιμετωπίσει σε μονομαχία τον τρομερό μονομάχο της εποχής του,το Λυαίο, ζήτησε την ευχή του Δημητρίου.

Ο Νέστορας με την ευλογία του Δημητρίου κατάφερε και νίκησε το Λυαίο προκαλώντας όμως, την οργή του αυτοκράτορα, ο οποίος διέταξε να θανατωθούν και οι δυο, Νέστορας και Δημήτριος.

Ο Γρηγόριος ο Παλαμάς και o Δημήτριος Χρυσολωράς, μας μεταδίδουν ότι το σώμα του Αγίου ετάφει στον τόπο που μαρτύρησε κι από ότι εκεί στη συνέχεια ανάβλυζε μύρο. Για το λόγο αυτό ο Άγιος αποκαλείται και «Μυροβλήτης».

Στη Λήμνο παρατηρούμε ότι σε αρκετά χωριά πολιούχος είναι  ο Άγιος Δημήτριος και η λατρεία του Αγίου αρκετά δημοφιλής. Μια σειρά από εκκλησίες και ξωκλήσια σε ολόκληρο το νησί είναι αφιερωμένα στον Άγιο Δημήτριο.

Στην Πλάκα, πολιούχος του χωριού είναι ο Άγιος Δημήτριος. Η εκκλησία κτίστηκε το 1840 και ανακαινίσθηκε το 1896.

Στο Κοντοπούλι, επίσης πολιούχος του χωριού είναι ο Άγιος Δημήτριος. Ο ναός του ανακατασκευάστηκε εκ βάθρων το 1892.Το 1858 τον επισκέφτηκε ο Alexander Conze.

Στο Ρουσσοπούλι πολιούχος του χωριού ο Άγιος Δημήτριος. Η εκκλησία άρχισε να οικοδομείται το 1904 πάνω στα θεμέλια ενός παλαιότερου ναού.
Στα Λύχνα, πολιούχος ο Άγιος Δημήτριος. Ο ναός του χτίστηκε στα 1865 πάνω σε ερείπια παλαιότερου ναού.

Στα Σβέρδια (Δάφνη) ,ο ναός του Αγίου Δημητρίου χτίστηκε πριν από το 1858, χρονιά που τον είδε ο Conze.Σήμερα αποκαλείται Άγιος Δημήτριος Χουχλού.

Στις Σαρδές πολιούχος του χωριού είναι ο  Άγιος Δημήτριος. Ο ναός κτίστηκε το 1852.Οι αγιογραφίες του τέμπλου είναι του Ίμβριου αγιογράφου Ευστράτιου Χαϊμαντέ.

Στον Κοντιά υπάρχει ο ενοριακός ναός του  1867 αφιερωμένος στον Άγιο Δημήτριο.

Στο Προπούλι ο ναός του Αγίου Δημητρίου  κτίστηκε το 1870.

Όλοι αυτοί οι ναοί έχουν οικοδομηθεί πολύ πριν από το 1922 και την έλευση των προσφύγων στο νησί. Επομένως οι Λημνιοί από πολύ παλιά ευλαβούνται τον Άγιο Δημήτριο και χτίζουν ναούς στη χάρη του. Ακόμα και σύλλογοι φέρουν την επωνυμία του Αγίου, όπως ο σύλλογος που δημιούργησαν μετανάστες από τον Κοντιά στην Αμερική, για να τιμήσουν τον πολιούχο τους.

Γιατί όμως οι Λημνιοί αγαπούν τόσο πολύ τον Άγιο Δημήτριο και ποιός τους γνώρισε τον Άγιο και τα θαύματα του. Ποιος άλλος από τον Γρηγόριο τον Παλαμά που για ένα διάστημα είχε εξοριστεί στη Λήμνο. Ο Γρηγόριος ο Παλαμάς αγαπούσε πολύ τον Άγιο Δημήτριο ,του είχε γράψει εγκώμια και αγαπημένο του θέμα στις ομιλίες, εκτός από το Άκτιστο Φως, ήταν ο Άγιος Δημήτριος ο Μυροβλήτης και τα θαύματα του.

Στην αγιογραφία ο Άγιος ιππεύει κόκκινο άλογο(σε λευκό είναι ο Άγιος Γεώργιος) φορώντας στρατιωτική ενδυμασία ενώ στα πόδια του αλόγου κείτεται ο Λυαίος.

Ευαγγελία Χ.Λιάπη

Προσκυνητάρια ή υπαίθρια εικονοστάσια της Λήμνου

Στην ύπαιθρο της Λήμνου εκτός από τα 350 ξωκλήσια που την περιβάλουν, υπάρχει και πληθώρα από προσκυνητάρια-εικονοστάσια.

Τα παλαιότερα εικονοστάσια βρίσκονται διάσπαρτα μέσα στα χωράφια, ως σύμβολα πίστης κι ελπίδας, ενώ τα νεώτερα βρίσκονται κοντά στην κεντρική οδική αρτηρία του αεροδρομίου Λήμνου ως σύμβολα πόνου και θλίψης για το χαμό προσφιλούς προσώπου σε κάποιο τροχαίο.

Τα παλαιότερα εικονοστάσια, επειδή είναι σύμβολα της πίστης και της ελπίδας είναι και τα ωραιότερα.

Συνήθως πρόκειται για ένα πέτρινο ή λίθινο στύλο, που είχε μια κοιλότητα και μέσα υπήρχε η εικόνα του Αγίου, το καντήλι, ένα μπουκαλάκι με λάδι και τα απαραίτητα και φυσικά φυτίλια.
Φρόντιζαν το καντήλι να είναι αναμμένο.

Στα πιο παλιά υπήρχε και δεύτερη κοιλότητα στην οποία οι περαστικοί έριχναν τον οβολό τους για ευλογία κι άναβαν το καντήλι του Αγίου(π.χ. το προσκυνητάρι του 1919 για την αποπεράτωση του ναού του Θάνους).

Οι διαστάσεις των παλαιότερων ποικίλουν και δεν είναι συγκεκριμένες, ενώ τα νεότερα προσκυνητάρια έχουν συγκεκριμένες διαστάσεις και η κατασκευή τους είναι προκατασκευασμένη.

Τα προσκυνητάρια είτε ως εκπλήρωση κάποιου τάματος, είτε ως απαίτηση του Αγίου ύστερα από ονείρεμα ξορκίζουν το κακό κι αποτελούν τη συνέχιση  μέσα στο χρόνο των αρχαίων Ερμών. 
Ευαγγελία Χ.Λιάπη

Άγιος Νικόλαος, Ρουσοπούλι

Στα σύνορα των διαμερισμάτων Μούδρου-Καμινίων –Ρουσοπούλι  ακριβώς απέναντι από το λόφο Κορακά, στα ρίζα του Παλαιόκαστρου, υπάρχει ένα όμορφο ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου.
Το ξωκλήσι είναι ιδιοκτησία της οικογένειας Καραμόσχου.
Η οικογένεια, το έφτιαξε το 1996 και το αφιέρωσε στον προστάτη της οικογένειας, τον Άγιο Νικόλαο.
Πρόκειται για ένα σύγχρονο ξωκλήσι, το οποίο όμως σεβάστηκε το περιβάλλον και εναρμονίστηκε στα σκληροτράχηλα βράχια που το περιβάλλουν.

Εξωτερικά είναι βαμμένο λευκό εκτός από το ιερό και το εσωτερικό των παραθύρων και του νάρθηκα που έχουν ένα απαλό γαλάζιο χρώμα.

Υπάρχει σκεπαστός εξωνάρθηκας. Στο ξύλινο τέμπλο υπάρχουν αντίγραφα αγιορείτικων εικόνων, του Παντοκράτορα, της Θεοτόκου, του Ιωάννη του Προδρόμου, του Αγίου Διονυσίου, του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Κωνσταντίνου & Αγίας Ελένης και του Αρχαγγέλου Μιχαήλ.

Από τις ιερές εικόνες του ναού ξεχωρίζει μια αχρονολόγητη και σπανιότατη ως προς το θέμα που αφηγείται ο αγιογράφος.

Σύμφωνα με τον αγιογράφο σε κάποια μάχη συναντήθηκαν ο Άγιος Θεόδωρος και ο Άγιος Δημήτριος.

Ενώ αναγράφεται Άγιος Θεόδωρος εικονίζονται δυο (ένας με λευκό κι ένας με καφέ άλογο).
Γιατί οι Άγιοι Θεόδωροι είναι δυο, ο Τήρων κι ο Στρατηλάτης. 
Στην εικόνα λοιπόν αυτή εικονίζονται ο Άγιος Δημήτριος ιππέας κρατώντας μακροσκελή σταυρό, να συναντά τον Άγιο Θεόδωρο(δυο ιππείς στρατιωτικοί) κάτω από το άγρυπνο μάτι του Θεού, ο οποίος «τα πάντα ορά». 
Το μάτι σχηματίζει ένα τρίγωνο.
Αντίστοιχη εικόνα υπάρχει μόνο μια της μονής Λειμώνος της Μυτιλήνης, που εικονίζει τον Άγιο Γεώργιο, να συναντιέται με τον Άγιο Δημήτριο σε μια άλλη μάχη. 
Πιθανότατα κι αυτή να είναι από το ίδιο εργαστήρι της μονής Λειμώνος. 
Ευαγγελία Χ.Λιάπη

« Αγιά Σωτήρα» Καμίνια

Το ξωκλήσι «Μεταμόρφωση του Σωτήρος» ή αλλοιώς «Αγιά Σωτήρα» βρίσκεται μέσα στο κοιμητήριο των Καμινίων, στη κορυφή του λόφου.

Το κοιμητήριο διέθετε παλαιότερα δυο πύλες. Η μια σήμερα έχει χτιστεί. Αναφέρεται πως αυτή ήταν η θύρα του τουρκικού κοιμητηρίου και πως όταν οι Τούρκοι έφυγαν, οι κάτοικοι την έχτισαν, για να μην τη χρησιμοποιούν.

Ελάχιστα από τα μνήματα είναι του 19^ου αιώνα. Τα περισσότερα τα έχουν μετατρέψει σε οικογενειακούς τάφους.

Κάποιες παλιές ταφόπλακες του 19^ου και των αρχών του 20^ουαιώνα κείτονται παραμελημένες στο χώρο. Το ίδιο και μέλη από μαρμάρινους κίονες.
Δυο μέλη κίονα βρίσκονται τοποθετημένα πίσω από το ιερό. Βρέθηκαν στα θεμέλια του παλαιότερου ναΐσκου που υπήρχε στην ίδια θέση και κατεδαφίστηκε το 2001.

Το σημερινό ξωκλήσι χτίστηκε το 2001.Από τις παλαιότερες εικόνες δεν έχει διατηρηθεί στο ναό  καμία αλλά έχουν μεταφερθεί στον ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

Η παλαιότερη μαρμάρινη επιτύμβια επιγραφή που έχει διασωθεί, είναι του  1862.Απ'αυτό συμπεραίνουμε ότι το κοιμητήριο είναι πολύ παλαιότερο. Αρκεί να αναφέρουμε ότι παλαιότερα οι τάφοι ήταν χωματένιοι και το μόνο διακριτικό ήταν ένας απλός ξύλινος σταυρός πάνω στον οποίο έγραφαν με λευκή μπογιά το όνομα του θανόντος και την ηλικία του.

Η παλαιότερη επιγραφή αναφέρει:

«1862

…

ΔΑΠΑΝΗ

ΚΩΜΝΗΝΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ»

Καθώς και μια νεώτερη κατά 20 χρόνια πέτρινη επιγραφή:

«ΕΝΘΑΔΕ ΚΕΙΤΑΙ Η ΔΟΥΛΗ
ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΠΑΝΑ
ΓΙΩΤΟΥ ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΡΙΑ
ΑΠΟΒΙΩΣΑΣΑ ΕΝ ΕΤΕΙ
1882 ΦΕΒΡΙΟΥ 10»

Ευαγγελία Χ.Λιάπη

Ναός της Γεννήσεως της Θεοτόκου,Μύρινα

Στην αγορά της Μύρινας, στο  παλιό τουρκικό μπεζεστένι, δίπλα στα καταστήματα υπάρχει ένα ξωκλήσι, αφιερωμένο στη «Γέννηση της Θεοτόκου». Το ξωκλήσι αυτό το συνδέει μια τραγική ιστορία.

 Η μαρμάρινη κτητορική επιγραφή που υπάρχει στο υπέρθυρο ενημερώνει τον περαστικό  ότι ο Ιερός ναός είναι αφιερωμένος στη Γέννηση της Θεοτόκου και ανεγέρθη το έτος 1988 από το Π.Σ.Τ. και δωρεές.

 Η ανέγερση έγινε με πρωτοβουλία του Χ.Παντελαρούδη, σε μνήμη των ανθρώπων που κάηκαν στις 9-9-1939.

Εντοιχισμένη σε ένα τοίχο του ναΐσκου υπάρχει και μια δεύτερη επιγραφή, η οποία αναφέρεται και αυτή στο τραγικό συμβάν.

«Η χειρότερη ίσως ημέρα για τη Λήμνο …μεγάλος αριθμός θεατών παγιδεύτηκαν, παρά τις προσπάθειες, όσων ήταν απ’ έξω να βοηθήσουν»

Στα 1939 το Κάστρο, έτσι ονομαζόταν η χώρα της Λήμνου, μέσα στην αγορά υπήρχε ένα παλιό τζαμί. Ήταν η εποχή που είχε κάνει την εμφάνιση του ο «Ομιλών» κινηματογράφος. Για πρώτη φορά την κινηματογραφική εικόνα θα τη συνόδευε κι ήχος. Για τη νήσο Λήμνο θα ήταν η πρώτη φορά θα έβλεπαν μια αντίστοιχη ταινία. Το έργο ήταν το «Ave Maria».Επισκεύασαν πρόχειρα το τζαμί, έκλεισαν τα παράθυρα με λαμαρίνες έστησαν τον προβολέα σε μια ξύλινη κατασκευή και το σινεμά ήταν έτοιμο.

Στις 9 Σεπτεμβρίου του 1939 στον κινηματογράφο συγκεντρώθηκε όλη η αριστοκρατία της Λήμνου. Ο Έπαρχος με τη σύζυγο του, γιατροί, επιχειρηματίες, Αιγυπτιώτες, όλοι ήταν εκεί, παρόντες.

Η προβολή ξεκίνησε. Μέσα στα πρώτα δέκα λεπτά η μηχανή προβολής πήρε φωτιά κι η αίθουσα λαμπάδιασε. Έξοδος κινδύνου φυσικά δεν υπήρχε. Η μοναδική πόρτα άνοιγε προς τα μέσα. Ο κόσμος πανικόβλητος έπεσε πάνω στη πόρτα και την έκλεισε. Οι άνθρωποι κάηκαν ζωντανοί χωρίς να μπορεί κανείς από αυτούς που ήταν απ’ έξω να τους προσφέρουν την παραμικρή βοήθεια.

Ευαγγελία Χ.Λιάπη

Η κρήνη της Ευαγγελίστριας.Μούδρο

Τα παλαιότερα χρόνια, κυρίως ως τα τέλη της δεκαετίας 1960, οι κοινοτικές βρύσες αποτελούσαν το βασικό μέσον ύδρευσης των κατοίκων των χωριών της Λήμνου.

Για την ύδρευση των κατοίκων είχαν τοποθετηθεί σε διάφορα σημεία των χωριών κρήνες απ΄ όπου οι κάτοικοι με κμάρ’α και λαγήνια συνέλεγαν νερό για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες τους.

Το μεγαλύτερο μέρος αυτών των κρηνών (του 20^ου αιώνα) τοποθετήθηκαν σε δυο κυρίως φάσεις .Η πρώτη στη δεκαετία του 1930 και η δεύτερη στη δεκαετία του 1960.

Μια από αυτές τις κρήνες της πρώτης περιόδου είναι και η κρήνη του Μούδρου. Η κρήνη αυτή βρίσκεται εντοιχισμένη στον πέτρινο περίγυρο της αυλής της « Ευαγγελίστριας» στο Μούδρο.

Η κρήνη έχει συμπαγή πρόσοψη. Σε ανάγλυφο υπάρχει το σύμβολο του Σταυρού για να εξαγνίσει το νερό από τα κακά πνεύματα, τις νεράιδες και τα ξωτικά που συνωστίζονταν παλαιότερα στις κρήνες σύμφωνα με τις δοξασίες των παλαιότερων ανθρώπων.

Ο κρουνός είναι μεταλλικός, έχει χρυσαφί χρώμα και παριστάνει ένα κοκόρι. Στη μετώπη φέρει μαρμάρινη κτητορική επιγραφή στην οποία αναγράφεται το έτος 1926 και το χορηγό του έργου που είναι άλλος από την κοινότητα του Μούδρου.
Η επιγραφή αναφέρει:
ΚΟΙΝΟΤΗΣ ΜΟΥΔΡΟΥ
1926

Η κρήνη της Ευαγγελίστριας είναι μια από τις πιο όμορφες και καλοσυντηρημένες κρήνες της Λήμνου. Δυστυχώς άλλες αξιόλογες και μοναδικές για την καλαισθησία τους κρήνες όπως ήταν η κεντρική βρύση των Καμινίων[1], καταστράφηκαν.
Ευαγγελία Χ.Λιάπη

---

[1] Η παλιά κρήνη του 18^ου αιώνα των Καμινίων γκρεμίστηκε το 1939.Στη θέση της χτίστηκε μια άλλη απλή αλλά κι αυτή αξιόλογη κρήνη Δυστυχώς στις μέρες μας με τη χρηματοδότηση ευρωπαϊκού προγράμματος Leader η παλιά κρήνη γκρεμίστηκε και χτίστηκε η πιο αντιαισθητική κρήνη της Λήμνου. Για να ολοκληρωθεί δε  το τερατούργημα, δεν επιλέχτηκε να χρησιμοποιηθεί τοπική πέτρα, που αφθονεί στο νησί (πέτρα από το Ρωμανού η τη Σκανδάλι) αλλά  την επενδύσαν με πέτρα Καρύστου.  

Παναγιά η Ελεούσα, Σώκαστρο Καμίνια

Το ξωκλήσι βρίσκεται στα Καμίνια της Λήμνου, στο Σώκαστρο. Πρόκειται για ένα απλό και σχετικά πρόχειρα κατασκευασμένο ξωκλήσι. Η σκεπή του είναι φτιαγμένη από ελενίτ.

Το ξωκλήσι το έχτισε στα 1973 ο Παναγιώτης Ι. Ψαραδέλλης, Καμιώτης μετανάστης στις Η.Π.Α, ως εκπλήρωση τάματος προς την Θεοτόκο για τη βοήθεια που του προσέφερε.

Οι κάτοικοι συνηθίζουν να το αποκαλούν λανθασμένα Άγιο Γιάννη επειδή μέσα στο ιερό του ναού υπάρχει μια πολύ παλιά εικόνα της Βάπτισης του Ιησού από τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Η εικόνα φέρει μαρτυρία 1900 Δ.Ψ αλλά είναι πολύ καταστρεμμένη και τα πρόσωπα μετά δυσκολίας διακρίνονται. Παρά το γεγονός ότι το ξωκλήσι είναι τόσο κοντά στο χωριό μοιάζει να είναι εντελώς εγκαταλειμμένο. Το καλοκαίρι του 2011 δεν υπήρχε ούτε το μονοπάτι που οδηγούσε στο ναΐσκο.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι στο ιερό υπάρχουν τοποθετημένες φωτογραφίες παιδιών προς ευλογία και προστασία[1].

Στο απλό τέμπλο υπάρχουν τρεις εικόνες της δεκαετίας του 1970 .Της Παναγιάς της Ελεούσας, του Παντοκράτορα και του Ιωάννη του Βαπτιστή. 
Ευαγγελία Χ.Λιάπη

---

[1]Οι προσκυνητές  συνηθίζουν κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα να αφήνουν φωτογραφίες στα ξωκλήσια .Ιδιαίτερα στο ξωκλήσι της λίμνης Βιστονίδας υπάρχουν πάρα πολλές φωτογραφίες για ευλογία και προστασία των πιστών. Στο νησί της Λήμνου είναι η πρώτη φορά που συναντάμε κάτι αντίστοιχο

Άγιος Σπυρίδων Βερό- Καμίνια

Στο Βερό, τοπωνύμιο των Καμινίων της Λήμνου, ήδη από το 18 αιώνα υπήρχε κάποιο ξωκλήσι ή μετόχι.
Στην συγκεκριμένη τοποθεσία, υπήρχαν χαλάσματα κι ανάμεσα στις πέτρες, δυο λευκοί μαρμάρινοι κίονες, μαρτυρούσαν την ύπαρξη ναΐσκου.
Οι ντόπιοι συνήθιζαν να λιβανίζουν και να ανάβουν το καντήλι κι ας μην γνώριζαν τον Άγιο του τόπου.
Στα 1922  ο Αντώνιος Αρδάς αποφάσισε να χτίσει ένα ναό προς τιμή του Αγίου Σπυρίδωνα.
Όταν άνοιγαν τα θεμέλια οι εργάτες βρήκαν τα θεμέλια ενός παλαιότερου ναού.

Το 1999 ο ναός του ’22 ανακαινίσθη εκ βάθρων από απογόνους του Αντωνίου Αρδά.
Πρόκειται για ένα από τα πιο όμορφα και περιποιημένα ξωκλήσια της εξοχής των Καμινίων.
Ο χώρος γύρω από το ξωκλήσι έχει  καθαριστεί και περιφραχτεί με δαπάνη του Σταύρου Αρδά[1] ο οποίος και επιμελείται του ναού.

Ο ναΐσκος διαθέτει πρόναο.
Στο υπέρθυρο υπάρχει μαρμάρινη επιγραφή που φέρει τη γραφή «Άγιος Σπυρίδων».

Δεξιά κι αριστερά της θύρας του πρόναου υπάρχουν τοποθετημένα μέλη  από μαρμάρινους κίονες.
Δυο στα δεξιά κι ένας μεγαλύτερος κίονας στα αριστερά.

Μέσα στο ναό, στο χτιστό τέμπλο, υπάρχουν οι εικόνες της Θεοτόκου, του Παντοκράτορα και του Ιωάννη του Προδρόμου.
Οι εικόνες είναι τεχνοτροπίας της δεκαετίας του 1970.

Υπάρχει όμως και μια δεύτερη σειρά από νεότερες εικόνες στο τέμπλο όπως: ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, Κωνσταντίνου & Ελένης, ο  Προφήτης Ηλίας, η Γέννηση, ο Μυστικός Δείπνος, η Βαϊοφόρος.

Στο δεξιό πλαϊνό τοίχο υπάρχουν οι τρεις σημαντικότερες εικόνες του ναού. Πρόκειται για τις εικόνες που υπήρχαν στο τέμπλο του ναού του ’22 και είναι έργα του Γρηγορίου Παπάμαλη.[2]
Οι εικόνες είναι: της Θεοτόκου, του Παντοκράτορα και του Αγίου Σπυρίδωνα.
Τις εικόνες, της έχει αγιογραφήσει ο Γρηγόρης Παπάμαλης στα 1925 και φέρουν την υπογραφή του.
Τα αρχικά του αγιογράφου μαζί με το έτος αγιογράφησης δημιουργούν ένα ελικοειδές σχήμα που είναι η χαρακτηριστική υπογραφή του Παπάμαλη.
Σήμερα οι εικόνες είναι πολύ κατεστραμμένες ιδιαίτερα του Αγίου Σπυρίδωνα και χρήζουν άμεσης συντήρησης.

Στην εικόνα του ΙΣ/ΧΣ υπάρχει η αφιέρωση «Δαπάνη Θεοφ. Αγγελή» σημειωμένη με λευκό χρώμα, στη Θεοτόκο «δαπάνη  Θεοδ. Αρναούτη» και στον Άγιο Σπυρίδωνα «δαπάνη Αντ. Αρδά».

Μέσα στο ναό δεσπόζει μια ολόσωμη εικόνα του Αγίου Σπυρίδωνα  αφιέρωση της οικογένειας του Σταύρου Φραττή [3] εις μνήμη της Αναστασίας Αρδά και φέρει την ημερομηνία Αύγουστος του 1997.

Στο Ιερό μέσα υπάρχει παλιά πολυθεματική εικόνα, της δεκαετίας του ’60, στην οποία δεσπόζει η ΜΡ ΘΕΟΥ και την συνοδεύουν οι Άγιοι Σπυρίδων, Νικόλαος, Γεώργιος, Δημήτριος, Αντώνιος, Ευθύμιος, Ονούφριος κι ο Άγιος Σάββας καθώς και μια παλαιότερη κι αχρονολόγητη εικόνα του Αγίου Σπυρίδωνα.
Ευαγγελία Χ.Λιάπη

---

[1] Η επιγραφή που υπάρχει στην εξώθυρα της περίφραξης αναφέρει: «Η περίφραξη αυτή έγινε με δαπάνη της οικ. Σταυρού Αρδά εις μνήμη Αναστασίας Αρδά.

[2] Ο Γρηγόριος Παπάμαλης ή Παπαμαλής στα συγκεκριμένα έργα έχει υπογράψει ως « Γ.Π».

[3] Σε πολλά ξωκλήσια των Καμινίων συναντάμε αφιερώματα της οικογένειας του Σταύρου  & Ηλία Φραττή τα οποία και φέρουν την ίδια ημερομηνία «Αύγουστος 1997».Πρόκειται συνήθως για μεγάλες ολόσωμες εικόνες προς τον Άγιο του ναΐσκου .Εικόνες αφιερώματα της οικογένειας Σ.Φραττή υπάρχουν στην Αγία Πελαγία, στον Άγιο Μηνά, στον Άγιο Γιώργη στο Βρόσκοπο και στον Άγιο Σπυρίδωνα.